In 1977 werden de twee gemeenten Houthalen en Helchteren verenigd tot de fusiegemeente Houthalen-Helchteren. Elk van deze gemeenten had voordien een mooi eigen wapenschild waarop zij fier waren. Een nieuw wapenschild moest dus zowel de goedkeuring van de Houthalenaren als van de mensen van Helchteren krijgen. Daarom werd het nieuwe wapenschild een mix van de twee oude wapenschilden.
Van Helchteren herken je de Heilige Trudo met palmtak en kapel in de hand en van Houthalen is het gouden schild met de leeuw in zwart (sabel) overgenomen.
De figuur van Sint-Trudo kwam voor op oude schepenzegels uit het Ancien Regime, toen Helchteren eigendom was van de Sint Trudo-abdij te Sint-Truiden.
Ook is deze heilige de kerkpatroon van Helchteren.
Het schild gaat terug op een schepenzegel uit 1651 waarop hetzelfde wapen voorkwam. Dit wapen behoorde oorspronkelijk aan de familie van Elter of d'Autel, die in de 15de en 16de eeuw eigenaar was van de heerlijkheid Vogelzang, waartoe ook Houthalen behoorde.
De kleuren zijn wettelijk vastgelegd.
Minister Weckx, de toenmalige gemeenschapsminister van cultuur heeft dit wapenschild officieel goedgekeurd op 6 oktober 1992.